کلیدر

کلیدر؛ روستایی در دل یک قصه

تابستان، این روزها با ما مردمان مهربان‌تر است. آن گرمای سوزان نیمه مرداد، حالا جای خودش را داده به خنکای دلنشینی که نوید اتمام روزهای داغ را می‌دهد. در این حال و هوای خوش، باید بی‌بهانه به دل جاده زد و از یک تکه زیبای زندگی، در جغرافیای دیگری از این خطه لذت برد.

پیشنهاد «راه‌بلد» برای یک سفر بی‌بهانه، یک مقصد زیبا و متفاوت است. روستای تاریخی «کلیدر» که منبع الهام یکی از برجسته‌ترین آثار ادبی کشورمان، اثر محمود دولت‌آبادی است. با این اوصاف این آخر هفته، ماندن در خانه جایز نیست، بشتابید دوستان.

کجا بریم؟

روستای کلیدر از توابع بخش سرولایت نیشابور در فاصله ۱۵۰ کیلومتری مشهد، ۹۰ کیلومتری شمال غربی نیشابور، ۲۰ کیلومتری جنوب شرق شهر چکنه مرکز بخش و در آخرین سرحدات رشته‌کوه بینالود واقع شده است.

این روستای سرسبز و زیبا از قدیمی‌ترین روستاهای شهرستان نیشابور و استان خراسان رضوی است و بنا بر برخی روایات تاریخی، روستایی باستانی به شمار می‌رود که در منطقه‌ای کوهستانی در بین باغ‌ها  و کوه‌های سنگی و زیبا واقع شده است.این آبادی، متنوع‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی نیشابور را دارد، وجود درختچه‌های جنگلی همچون زالزالک، نسترن، دامنه‌های وسیع، ارتفاعات متعدد با پوشش متنوعی از گیاهان مرتعی و انواع وحوش از دیگر ویژگی‌های این روستاست.

ماجراش چیه؟

با وجود این که بیشتر مردم روستاهای سرولایت به زبان ترکی سخن می‌گویند، مردم روستای کلیدر، گویش فارسی (لهجه خاص کلیدری) دارند؛ نام خانوادگی بیشتر اهالی کلیدری است و مردم روستا با القاب و نام پدر یکدیگر را می‌شناسند.این منطقه با وجود بقعه متبرکه یحیی بن زید علوی(ع) در روستای زیارت که در یک کیلومتری شرق کلیدر واقع شده است، آب و هوای خنک و دلنشین، رودخانه پُرآب و عبور آن از روستاهای زیارت و کلیدر و باغ‌های فراوان، مقصد بسیاری از مسافران از سراسر استان و شهرستان است.

پیشینه‌اش چیه؟

معنای دقیقی برای واژه کلیدر وجود ندارد که با شرایط این روستا هم‌خوانی داشته باشد؛ اما کلی به زبان پهلوی به معنای کاری، محکم و استوار و «در» به معنای قلعه است؛ بنابراین واژه کلیدر باید برگرفته از زبان پهلوی به معنای قلعه محکم و بزرگ باشد. به‌نظر می‌رسد این معنی به سبب وجود قلعه‌هایی در اطراف روستا بوده که هم اکنون می‌توان به‌سختی آثاری از آن پیدا کرد.پیشینه تاریخی کلیدر به روشنی مشخص نیست اما خود واژه کلیدر، آداب و رسوم مردم آن، گویش، ویژگی‌های ساکنان روستا و به کار رفتن نام کلیدر در کتاب‌های تاریخی، حاکی از قدمت و پیشینه آن است؛ البته وجود آثار باستانی در روستا و اطراف آن همچون شناسنامه‌ای برای این روستاست.

چی داره؟

بیشتر آثار باستانی موجود در کلیدر مربوط به دوره اسلامی است و هیچ اثری به قطعیت مشخص نیست که به قبل از اسلام، تعلق داشته باشد؛ این را می‌توان به این معنی دانست که دوره درخشان زندگی مردم کلیدر همان دوره اسلامی بوده است. از جمله آثار موجود در کلیدر می‌توان به سفالینه‌های تپه قلعه کهنه مربوط به قرن چهارم تا اواخر دوره تیموری، بنای خواجه ابوالقاسم از آثار مربوط به قرن پنجم، بنای امامزاده یحیی بن زید(ع) در زیارت مربوط به دوره تیموری، آثار معماری در درون غار قلعه کمری مربوط به دوره اسلامی، آثار رباط شاه عباسی مربوط به دوره صفوی و حمام نادری اشاره کرد.به گفته اهالی، بنای گنبد کلیدر مربوط به دوره صفویه و قاجاریه است که در وسط روستا واقع شده و مربوط به آرامگاه فردی به نام جوشن بیگ بیات(از بزرگان ایل بیات) بوده است؛ بنا بر اطلاعات به دست آمده و مطالب درج شده در کتاب «کلیدر این خاک مهربان من»، بیشترین اوج شکوفایی و درخشندگی کلیدر در زمان حکومت سربداران در سبزوار بوده است.

روزگار طلایی کلیدر

کلیدر با این که تقریباً در همه دوره‌ها  یکی از آبادی‌های مهم، تأثیرگذار و پرآوازه بوده است، اما به نظر می‌رسد دوران شکوه و افتخار آن، قرون هفتم و هشتم هجری بوده است؛ سال‌هایی که حکام محلی ولایات خراسان و ایران را اداره می‌کردند.