منطقه کاخک

روایتی از دیدنی های منطقه کاخک که چاشنی از جاذبه های سیاحتی و زیارتی در قلب خود دارد؛

یک فرهنگ؛ یک تاریخ

شهرستان گناباد، دیدنی های گردشگری و تاریخی زیادی دارد. تاریخ چنان به تار و پود این تکه از جغرافیای استانمان نفوذ کرده که از دورترین روستاها تا قلب شهرهایش می توان ردپایی از هویت فرهنگی و قدمت این آب و خاک دید.از این میان، منطقه کاخک ویژگی های منحصر به‌فرد خود را دارد. هم طبیعت دیدنی دارد و هم جای‌جای آن می توان بخش هایی از تاریخ ایران زمین را به تماشا نشست. این هفته برای شما از چند جاذبه دیدنی این منطقه خواهیم گفت.

کاخی از دل تاریخ
کاخک مرکز بخش کاخک شهرستان گناباد در استان خراسان رضوی است. این شهر در دامنه رشته کوه براکوه قرار دارد و زیارتگاه برادر علی بن موسی الرضا امامزاده سلطان محمد عابد در دامنه تپه مشرف قرار دارد. روزگاری خانه‌های کاخک همگی گلی و آجر خام بوده اما آن بافت در زلزله سال ۱۳۴۷ به کلی ویران می شود ولی مجدد بازسازی می شود. در نزدیکی کاخک و در دامنه براکوه همچنین مرکز دهستان زیبد قرار دارد که دارای ۱۴ روستای کوهستانی و خوش آب و هواست.
اما درباره وجه تسمیه آن، عده‌ای معتقدند که چون کاخک دارای درختان فراوان بوده ‌است به آن «کاخَک» گفته‌اند و بر اثر کثرت استعمال تلفظ به شکل امروزی درآمده‌ که فتحه به سکون تبدیل شده‌است.
اما گروه دیگری بر این باورند که با توجه به قدمت تاریخی بسیار زیاد شهرستان گناباد در گذشته‌های دور، یکی از پادشاهان ایران باستان در منطقه ییلاقی که امروز کاخک نامیده می‌شود کاخ باشکوهی بنا کرده و آن را «کاخ کی» نام گذاشته است.
پارک آبشار
اما یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان گناباد، «پارک آبشار کاخک» است که محدوده ای به وسعت 13 هکتار را شامل می شود.
در پارک آبشار کاخک آب نما، استخر، فضاهای استراحت و نشیمنگاه و... ایجاد شده است تا آن هایی که به قصد بهره گیری از طبیعت به این منطقه سفر می کنند، به امکانات رفاهی نیز دسترسی داشته باشند.
این پارک در واقع به وسیله بولواری به طول حدود هزار متر به ورودی شهر متصل می شود و در مسیر دارای حوضچه ها و فواره های متعدد است که به این بخش از شهر زیبایی خاصی می بخشد. منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار به دلیل چشم اندازهای طبیعی – تاریخی همچون ارتفاعات، باغات، هوای دلپذیر و آسیاب های تاریخی و قرار گرفتن در مجاورت بقعه متبرکه امامزاده سلطان محمد عابد(ع)، یک مقصد جذاب برای مسافرانی است که به کاخک سفر می کنند.
بقعه امامزاده سلطان محمد عابد
 اما توقف دیگر شما در این منطقه می تواند به بهانه زیارت بقعه امامزاده سلطان محمد عابد باشد که مربوط به سده ۱۰ هجری قمری است و در شهر کاخک از توابع شهرستان گناباد واقع شده است.
بقعه امامزاده سلطان محمد عابد (برادر بزرگوار امام رضا(ع)) در سمت شرقی کاخک واقع شده است. آن طور که در اسناد آمده، بنای اولیه این آرامگاه به امر امیر عبد ا... تونی در اواخر دوره سلجوقیان ساخته شده ( مسجد جامع گناباد را نیز او بنا کرده است) و در زمان صفویان نیز بر تعمیرات و تزیینات آن افزوده می شود.بر سر در ایوان شمالی، کتیبه‌ای با کاشی معرق و به خط علیرضا عباسی است که نام شاه اسماعیل صفوی روی آن حک شده است. تاریخ کتیبه سنه ثمانین و تسمائیه (۹۸۰۰) است. این بنا در زلزله شهریور سال ۱۳۴۷ هجری شمسی صدمه دید اما بعدها تجدید بنا شد.
بنای این بقعه عبارت است از یک تالار مربع به ضلع ۸/۵ متر با درگاهی در وسط هر ضلع، دو تالار مستطیل در شرق و غرب تالار به طول ۲۴ و عرض ۲۷/۲۵ متر؛ یک ایوان در وسط جبهه شمالی و دو ایوانچه در دوطرف و یک فضای بدون سقف در جلوی ایوان و دو ایوانچه مذکور.
مصالح عمده بنا را آجر و گچ و ساروج تشکیل می‌دهد و در تعمیرات اخیر، سیمان نیز به کار رفته است. تالارهای مستطیل دوطرف تالار مربع، فعلاً با گچ سفید اندود شده‌اند.
بر فراز بقعه، گنبدی باشکوه و زیبا (که از بیرون نیز دارای تزییناتی است) قرار گرفته است.
گفته می شود کتیبه دور گنبد امامزاده به خط استاد عباسی نوشته شده که بعد از مرمت عوض شده است.
آسیاب های آبی کاخک
اما سومین جاذبه این منطقه، که روایت جان‎داری از هویت آن است؛ «آسیاب های آبی کاخک» است.
از سالیان گذشته در منطقه نمونه گردشگری کاخک بقایای دو آسیاب آبی وجود داشت که متعلق به دوره قاجاریه بوده و تا 40 سال پیش نیز کاربری داشته است اما بر اثر عوامل مختلف انسانی و جوی در طول زمان تخریب می شود. این میراث قجرها، طی سال های گذشته تثبیت، استحکام بخشی و مرمت شده است.
این دو آسیاب در بین ساکنان محلی کاخک به آسیاب بالا و پایین معروفند و روایتی از هویت این منطقه به شمار می آیند. اگر از اهالی بپرسید حتما برای شما توضیح خواهد داد که این جنس سازه ها روزگاری در مناطق کوهستانی ساخته می شده و با استفاده از شیب های تند و آب سرشار قنات ها، غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می کرده است.
گویا آبشار کاخک در کنار بقایای آسیاب ها تنها منبع اصلی انرژی چرخش «چرخ پره» بوده که در کنار مخزن استوانه ای شکل سنگی به نام تنوره قرار داشته است.
 آب پس از ریزش از بالای تنوره به شدت از محفظه ای باریک خارج می شده و به بیرون فوران می کرده که در نتیجه چرخ پره را به گردش در می آورده است. اما چرخ آسیاب از طریق محوری عمودی به سنگ زیرین آسیاب منتقل می شده و بر راس محور یا تیر نیز قطعه ای آهنی به نام تنوره متصل بوده است که در حفره ایجاد شده در سنگ زیرین جای می گرفته است و با آن درگیر می شده و به این ترتیب محور سنگ را به گردش درمی آورده و غلات ریخته شده در لای سنگ ها را آرد می کرده است.
خلاصه اگر دوست دارید این سیر دشوار اما جالب تولید آرد را ببینید حتما سری هم به آسیاب های این منطقه بزنید.